Jakie są sposoby pobierania krwi?
- Pobranie krwi pełnej (metoda konwencjonalna)
Krew pełna może być pobierana nie częściej niż 6 razy w roku od mężczyzn i nie częściej niż 4 razy w roku od kobiet, z tym że przerwa pomiędzy pobraniami nie może być krótsza niż 8 tygodni.
Jednorazowo od osoby ważącej co najmniej 50 kg lub więcej można pobrać ok. 450 ml krwi pełnej (1 jednostka), która zawiera krwinki czerwone, krwinki płytkowe, krwinki białe i osocze. Krew pobiera się z pojedynczego wkłucia do żyły, do jednorazowych pojemników z tworzywa sztucznego.
Zabieg trwa ok. 5-10 minut.
- Odseparowanie określonych składników z krwi pełnej (afereza)
Jest to zabieg polegający na uzyskaniu płytek krwi (trombafereza), białych krwinek (leukafereza), osocza (plazmafereza) lub krwinek czerwonych (erytroafereza) z krwi pełnej.
W zależności od rodzaju aferezy, zmienia się czas trwania zabiegu, dopuszczalna objętość pobrania i okres minimalnej przerwy pomiędzy pobraniami.
Proces pobrania
Podczas pobierania krew jest stale mieszana, aby zapewnić jej odpowiedni kontakt z roztworem konserwującym, zapobiegającym krzepnięciu. Do tego celu służą aparaty zwane wagomieszarkami. Kontrolują one jednocześnie czas trwania donacji oraz objętość pobieranej krwi, uniemożliwiając w ten sposób pobranie większej ilości krwi niż zaprogramowana (standardowo jest to 450 ml).
Przechowywanie
Krew pobiera się do pojemników jednorazowego użytku, wykonanych z tworzywa sztucznego. Służą one zarówno do pobierania, jak i preparatyki oraz przechowywania. Aby podczas wykonywania tych wszystkich czynności uniemożliwić przedostanie się powietrza zawierającego bakterie, poszczególne pojemniki połączone są ze sobą za pomocą plastikowych drenów w jeden zestaw. Niektóre z pojemników w takim zestawie zawierają specjalne roztwory, zapobiegające krzepnięciu krwi lub przedłużające żywotność krwinek czerwonych.
Preparatyka
Po pobraniu krew zostaje poddana preparatyce, która polega przede wszystkim na rozdzieleniu jej na składniki. Aby przyspieszyć ten rozdział, wiruje się krew w specjalnych wirówkach. Zabieg ten należy wykonać jak najszybciej po pobraniu (do 8 godzin od pobrania), aby zachować jak najwyższą wartość poszczególnych składników. Wirowanie umożliwia rozdzielenie krwi na trzy frakcje: koncentrat krwinek czerwonych, osocze i tzw. kożuszek leukocytarno-płytkowy, który służy do uzyskania koncentratu krwinek płytkowych.
Dodatkowe procedury
Ze względu na specyficzne potrzeby pacjentów, rutynowo rozdzielone składniki krwi niejednokrotnie poddawane są dodatkowym procedurom, takim jak usuwanie leukocytów, napromieniowywanie, czy podział na mniejsze porcje, przeznaczone do użytku pediatrycznego. Usuwanie leukocytów odbywa się przy użyciu specjalnych filtrów. Do napromieniowania składników krwi służą urządzenia zwane radiatorami, w których za pomocą promieni jonizujących pozbawia się limfocyty możliwości namnażania.
Badania i zwolnienie do użytku klinicznego
Samo rozdzielenie składników krwi nie wystarcza do ich zastosowania w lecznictwie. Niezbędne jest wykonanie wielu badań. Przede wszystkim należy wykonać badania w kierunku obecności markerów wirusowych zapalenia wątroby typu B i C, oraz wirusa upośledzenia odporności HIV, a także odczynów kiłowych. Należy również potwierdzić grupę krwi dawcy. Dopiero po uzyskaniu wyników wszystkich badań może nastąpić tzw. zwolnienie składników krwi do użytku klinicznego. W tym celu zbiera się specjalna komisja kwalifikacyjna, która zajmuje się sprawdzeniem wszystkich wyników badań, poddaje każdy składnik kontroli jakości i na każdym pojemniku umieszcza etykietę jednoznacznie opisującą jego zawartość oraz parametry.
Składniki krwi zakwalifikowane do użytku leczniczego są przenoszone do lodówek, zamrażarek lub inkubatorów i tam oczekują na wydanie.
Dokumentacja
Każda czynność związana z pobraniem, preparatyką, badaniem, przechowywaniem jest bardzo dokładnie dokumentowana, co pozwala na uzyskanie w przyszłości, w razie potrzeby, szczegółowych informacji o każdym zastosowanym do leczenia składniku.
Składniki krwi
- Koncentrat krwinek czerwonych (KKCz) to krwinki czerwone wraz z niewielką ilością osocza. Można go przechowywać w lodówce maksymalnie do 42 dni po pobraniu. Może być otrzymywany z krwi pełnej (po usunięciu większości osocza) lub metodą aferezy (erytroaferezy) tj. przy użyciu specjalnej aparatury, która umożliwia pobranie wyłącznie krwinek czerwonych od dawcy, natomiast pozostałe składniki komórkowe oraz osocze są z powrotem wprowadzane do ustroju dawcy. Koncentrat krwinek czerwonych jest stosowany w celu uzupełnienia utraconej krwi (np. w leczeniu osób po wypadkach) oraz u pacjentów z anemią.
- Koncentrat krwinek płytkowych (KKP) stanowią płytki krwi zawieszone w niewielkiej ilości osocza. Uzyskuje się go przez odpowiednie odwirowanie 3-5 jednostek krwi pełnej lub metodą automatycznej aferezy (trombaferezy). Niestety, ze względu na krótki czas życia krwinek płytkowych, KKP nadaje się do przetoczenia tylko w ciągu 5 – 7 dni od pobrania. Płytki krwi podaje się głównie pacjentom z małopłytkowością oraz pacjentom onkologicznym, należy przy tym podkreślić, iż zapotrzebowanie na płytki krwi wzrasta wraz z postępem medycyny. Zasadniczym wskazaniem do stosowania jest małopłytkowość i towarzyszące jej objawy małopłytkowej skazy krwotocznej. Inne wskazania do transfuzji KKP są mniej lub bardziej względne i zależą od stanu klinicznego chorego.
- Osocze otrzymywane jest metodą automatycznej aferezy (plazmaferezy) lub przez odpowiednie odwirowanie krwi pełnej i zamrożenie. Im szybciej osocze zostanie zamrożone, tym więcej zawiera czynników krzepnięcia wrażliwych na wysoką temperaturę. Najwyższą wartość ma osocze, które w czasie do 30 minut od chwili pobrania krwi zostanie schłodzone do temperatury -30°C lub niższej . Takie osocze nazywa się osoczem świeżo mrożonym (FFP od ang. Fresh Frozen Plasma). Po zamrożeniu można przechowywać FFP w temperaturze około -25°C lub niższej.
Osocze stosuje się przede wszystkim u osób z zaburzeniami krzepnięcia, szczególnie u chorych z niedoborem kilku czynników krzepnięcia. Ponadto, osocze nie wykorzystane do celów leczniczych, może po przetworzeniu zostać wykorzystane do produkcji leków krwiopochodnych.
Inne produkty krwiopochodne to:
- Albumina – główne białko osocza krwi o licznych funkcjach w organizmie człowieka. Albuminy stosuje się przede wszystkim w leczeniu oparzeń.
- Immunoglobuliny (zwane inaczej przeciwciałami) – białka wydzielane przez część białych krwinek w przebiegu odpowiedzi immunologicznej, które stanowią część układu odpornościowego człowieka i pełnią zasadniczą rolę w obronie organizmu przed wirusami, bakteriami i innymi patogenami. Dożylne preparaty immunoglobulin stosuje się u pacjentów z obniżoną odpornością oraz w celu modulowania działania układu immunologicznego np. u pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi, nowotworowymi. Immunoglobuliny uzyskane od dawców immunizowanych (po zaszczepieniu) mogą posłużyć do wyprodukowania surowic odpornościowych np. surowicy przeciwtężcowej. Chory otrzymuje surowicę zawierającą gotowe przeciwciała ludzkie w celu wytworzenia krótkotrwałej postaci odporności.
- Krioprecypitat – stężony koncentrat białek osocza zawierających większe ilości czynników krzepnięcia. Krioprecypitat jest wykorzystywany do leczenia skaz krwotocznych.